Nguyệt thực toàn phần vào rạng sáng ngày 16/6 này.

Vào rạng sáng ngày 16/6 này , người dân Việt nam cùng cư dân của một số vùng trên Thế giới sẽ có cơ hội quan sát được hiện tượng nguyệt thực toàn phần. Bóng tối của Trái đất sẽ bao phủ hoàn toàn Mặt trăng trong khoảng thời gian 100 phút, chỉ khi kém hơn khoảng 3 phút so với lần nguyệt thực được cho là dài nhất thế kỉ 21 (vào 28/7/2018)

Những nơi sẽ quan sát được nguyệt thực bao gồm châu Âu, châu Phi, châu Á, Úc, New Zealand, miền nam của Nam Mỹ và miền Đông Nam của nước Mỹ.

Ảnh Mặt trăng nhuốm màu đỏ khi diễn ra nguyệt thực toàn phần (nguồn internet)

Tại Việt Nam, theo các tính toán của NASA: Nguyệt thực nửa tối sẽ bắt đầu từ lúc 0 giờ 22 phút khi trăng đi vào vùng bóng nửa tối của Trái Đất, nhưng Nguyệt thực nửa tối sẽ rất khó nhận biết vì Mặt trăng chỉ tối hơn bình thường một chút. Thời điểm mà chúng ta nên bắt đầu quan sát là 1h22', Mặt trăng sẽ bắt đầu vào vùng bóng tối của Trái đất bắt đầu giai đoạn nguyệt thực 1 phần, màu sắc của vùng bóng trái đất in trên mặt trăng sẽ chuyển dần từ đen xám sang ửng đỏ khi vùng bóng này lớn dần.

Nguyệt thực toàn phần sẽ bắt đầu vào lúc 2h22’ Toàn bộ mặt trăng sẽ chuyển sang màu đỏ. Nguyệt thực toàn phần đạt cực đại vào lúc 3h12' cũng là lúc mặt trăng nhuốm màu đỏ đồng rõ đẹp nhất.

Chúng ta sẽ tiếp tục quan sát được pha nguyệt thực toàn phần cho đến 4h02'. Sau đó trăng sẽ dần ra khỏi vùng tối, màu sắc dần trở về bình thường cho đến khi trăng ra khỏi vùng bóng tối hoàn toàn vào lúc 5h02' và kết thúc nguyệt thực một phần.

Điều đặc biệt là trong năm 2011 sẽ có 2 nguyệt thực toàn phần có thể quan sát được ở Việt Nam. Vào chập tối ngày 10/12/2011, chúng ta sẽ lại thấy nguyệt thực toàn phần, tuy thời gian quan sát có thuận lợi hơn nhưng lần nguyệt thực toàn phần này chỉ kéo dài trong 52 phút.

Nguyệt thực, và các loại nguyệt thực

Trái Đất được Mặt Trời chiếu sáng đồng thời cũng cản các tia sáng từ Mặt Trời tạo ra một vùng bóng tối trải dài trong không gian. Nguyệt thực diễn ra khi Mặt trăng trên quỹ đạo chuyển động của mình đi vào vùng bóng tối này. Khi ấy Mặt Trăng không còn được Mặt Trời chiếu sáng trực tiếp, do đó ánh Trăng không còn sáng như bình thường. Vị trí trái đất nằm giữa Mặt trời và Mặt trăng giải thích vì sao ngày diễn ra nguyệt thực luôn là ngày trăng tròn, khi ấy nhìn từ trái đất, trăng đang vào pha tròn cực đại.

Ánh sáng từ Mặt Trời chiếu tới Trái Đất sẽ để lại phía sau vùng bóng tối và vùng nửa tối (hay còn gọi là vùng bóng mờ). Khi Mặt Trăng đi vào vùng nửa tối ta có Nguyệt thực nửa tối. Quan sát hiện tượng này ta chỉ thấy Mặt Trăng chỉ mờ đi một chút so với bình thường rất khó thấy sự khác biệt.

Khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối ta có Nguyệt thực một phần. Hiện tượng này cho ta thấy cung tròn của bóng Trái Đất hiện rõ trên Mặt Trăng. Chính nhờ hiện tượng này mà nhà thiên văn Aristos đã phát hiện ra Trái Đất có hình cầu.

Khi Mặt Trăng đi qua và nằm hoàn toàn trong vùng bóng tối ta có Nguyệt thực toàn phần, đây là trường hợp ta sẽ quan sát được vào rạng sáng ngày 16/6/2011 sắp tới đây

Mặt trăng “máu”

Khi nguyệt thực toàn phần diễn ra Mặt trăng đôi lúc sẽ có màu đỏ như máu, điều đó khiến cho Nguyệt thực mang sắc thái rất huyền bí ở một số nền văn hóa. Theo dân gian Việt Nam ngày xưa, nguyệt thực còn gọi là hiện tượng “gấu ăn trăng”, Mặt trăng đang bị một con gấu khổng lồ đang nuốt mất. Mọi người phải khua chiêng đánh trống làm huyên náo để đuổi con gấu đi trả lại ánh trăng sáng của đêm rằm.

Ngày nay chúng ta đều biết Nguyệt thực là chỉ là một hiện tượng thiên nhiên đặc biệt, và có thể tính toán từ trước dựa theo chu kì chuyển động của Trái Đất và Mặt Trăng.

Theo một câu chuyện lịch sử, chính vì nhờ có cuốn lịch thiên văn luôn mang theo mình mà vào năm xưa, ngày 29/2 năm 1504, nhà thám hiểm vĩ đại Christ Columbus đã lợi dụng hiện tượng nguyệt thực để cứu đoàn thám hiểm của ông khỏi sự bao vây của những thổ dân da đỏ.

Khi nguyệt thực diễn ra, mặt trăng bị nuốt chửng bởi một màu đỏ kì quái, người da đỏ đã vô cùng hoảng loạn. Christ Columbus lừa họ rằng đó là dấu hiệu giận dữ của Chúa do người da đỏ đã đối xử không tốt với đoàn của ông. Nhà thám hiểm vĩ đại tuyên bố là với quyền năng của mình ông có thể xin Chúa rủ lòng thương, và tự giam mình vào phòng tối trong khoảng 50 phút để nói “chuyện riêng” với Chúa. Kì thực, “quyền năng” của ông chỉ là một chiếc đồng hồ cát để đo thời gian diễn ra nguyệt thực đã được tính toán trong quyển lịch thiên văn. Ngay khi nguyệt thực sắp sửa kết thúc Columbus bước ra khỏi căn phòng và tuyên bố Chúa đã tha thứ và kì diệu thay, gần như ngay lập tức Mặt trăng sáng tỏ trở lại. Người da đỏ sau đó đã thần phục Columbus và đổi xử tốt với đoàn thám hiểm của ông.

Những thổ dân da đỏ ở Jamaica đang cầu xin Chiristopher Columbus (1451-1506) hãy trả lại Mặt trăng cho họ (Image by Frederic Lewis/Getty)

Vậy tại sao Mặt trăng lại chuyển sang màu ửng đỏ mà không phải là tối đen khi nguyệt thực toàn phần?
Điều này được giải thích vì ngay cả khi Trái đất chặn các tia từ Mặt trời, thì ánh sáng Mặt trời vẫn rẽ ra xung quanh rìa của Trái đất, và ánh sáng này được phản chiếu lên trên Mặt trăng.

Ánh sáng từ Mặt Trời có thành phần bao gồm đủ các màu với các bước sóng khác nhau. Khi ánh sáng Mặt trời đi xuyên qua lớp khí quyển Trái Đất các bước sóng ngắn như màu xanh, tím .. sẽ bị khí quyển hấp thụ gần như hoàn toàn, chỉ còn ánh sáng đỏ có bước sóng ánh sáng dài là có khả năng đâm xuyên mạnh nhất đi qua. Đồng thời bầu khí quyển Trái Đất như là một thấu kính hội tụ khổng lồ làm cho ánh sáng đỏ đi xuyên qua có xu hướng lệch về trục chính của vùng bóng tối và ánh sáng này đã chiếu rọi Mặt Trăng khi nó đi qua vùng này. Do đó ta thấy Mặt Trăng có màu đỏ khi diễn ra Nguyệt thực.

Mặt trăng sẽ thay đổi những sắc thái khác nhau trong suốt các giai đoạn diễn ra của Nguyệt thực, bắt đầu từ màu xám đen tới màu đỏ đồng có thể cả màu hổ phách. Độ rực rỡ của màu đỏ này có thể sẽ bị ảnh hưởng bởi mật độ bụi, và hơi nước của bầu khi quyển Trái Đất vào thời điểm diễn ra Nguyệt Thực

Đình Đôn - Nguyễn Tuấn (HAAC)

Nguồn tham khảo: NASA, Space, thienvanhoc.org